Αξιοθέατα – Φασολάς

Από το ξεκίνημα της διαδρομής στου Φασολά από την πλευρά του Πύργου

Ο Φασολάς είναι μια παλιά γειτονιά στον οικισμό του Ραχιδιού.
Η γειτονιά του Φασολά υπήρξε, πριν από την κατασκευή του επαρχιακού δρόμου Χώρας – Απειράνθου, το εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο του Χωριού, όπου λειτουργούσαν λιλιπούτειοι επαγγελματικοί χώροι, όπως μπακάλικα, καταστήματα υφασμάτων και ειδών προικός, φούρνος, ραφείο, τσαγκάρικο, σιδηρουργείο, ξυλουργείο, ελαιοτριβεία, ρακιντζό, καφενεία κ.ά.

Το στεαστό μπροστά στο Ξυλουργείο

Η «γειτονιά των επαγγελματιών» του Φασολά δίνει μια πολύ καλή εικόνα του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας της οικονομίας ενός νησιώτικου χωριού κατά τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, αλλά και των ανθρώπινων μεγεθών που είχαν οι χώροι δουλειάς, όσο και οι κατοικίες των κατοίκων του.

Στεαστό από την άλλη πλευρά

Όταν έγινε ο επαρχιακός δρόμος, όλα σχεδόν τα μαγαζιά μεταφέρθηκαν στον «Αμαξωτό».
Το «ευτύχημα» είναι ότι τα πιο πολλά από τα παλιά μαγαζιά έμειναν σχεδόν ανέπαφα και σήμερα αποκαθίστανται και δημιουργείται ένας υπέροχος χώρος που παραπέμπει ευθέως στον 19ο αιώνα.
Η γειτονιά του Φασολά πήρε το όνομά της, από την ομώνυμη γειτονιά που βρίσκεται στον Κάμπο της Χίου, από την οποία ήλθε στο Φιλότι ένας Μικρός Πρόσφυγας που άκουγε στο όνομα Αντώνης Παγίδας.
Ως γνωστό, ο ελληνικός στόλος διέσωσε από τα τούρκικα γιαταγάνια και διένειμε στα νησιά του αρχιπελάγους περίπου το 50% των κατοίκων του μαρτυρικού νησιού που διασώθηκαν από τη Σφαγή.
Οι υπόλοιποι μισοί πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Εκτιμάται ότι 30.000 Χιώτες σφαγιάστηκαν ή οδηγήθηκαν στην προσφυγιά.
Έτσι δημιουργήθηκαν μεγάλες παροικίες σε πολλά νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερα στη Σύρο και στην Τήνο.
Η Σύρος οφείλει μεγάλο μέρος της ανάπτυξής της – ιδιαίτερα στον τομέα της ναυτιλίας – στους Χίους πρόσφυγες.
Ο Λουκής Λάρας του Δημήτρη Βικέλα, συνιδρυτή των σύγχρονων ολυμπιακών αγώνων, αποτελεί ένα λογοτεχνικό αποτύπωμα των επιδράσεων που είχαν οι Χίοι πρόσφυγες στις κοινωνίες που ενσωματώθηκαν.
Η ιστορία του μικρού Αντώνη αποτελεί ένα καλό παράδειγμα παράπλευρου αποτελέσματος που δημιουργείται από την αλληλεπίδραση των μεγάλων ιστορικών γεγονότων, με τις τύχες των απλών ανθρώπων που βιώνουν τις συνέπειές τους.
Ο Αντώνης Παγίδας έφτασε στη Νάξο στα 1822 σε ηλικία δώδεκα χρονών ως πρόσφυγας, μετά τη μεγάλη καταστροφή του πολύπαθου νησιού του.
Ο μικρός πρόσφυγας είχε μείνει ορφανός, αφού είδε να θανατώνονται – με βάρβαρο τρόπο – μπροστά στα παιδικά του μάτια όλα τα μέλη της οικογένειάς του.
Σκηνές σαν αυτές που έζησε ο μικρός Αντώνης είναι εκείνες που προκάλεσαν την κινητοποίηση της κοινής γνώμης της Ευρώπης υπέρ των δικαίων των αγωνιζόμενων για την ελευθερία τους Ελλήνων και ενέπνευσαν στον μεγάλο Γάλλο ζωγράφο Eugene Delacroix τη δημιουργία του έργου του «η σφαγή της Χίου».
Ο Πίνακας έχει αναρτηθεί στο ανακαινισμένο Σιδηρουργείο της γειτονιάς του Φασολά.
Ο Αντώνης Παγίδας παντρεύτηκε Φιλοτίτισσα με την οποία γέννησε πέντε παιδιά και είχε την τύχη – στις δύσκολες συνθήκες του 19ου αιώνα, όταν η επαφή ακόμη και μεταξύ των χωριών της Νάξου ήταν περιορισμένη – να δει δυο από τα παιδιά του να αποκτούν πανεπιστημιακούς τίτλους και να διακρίνονται στον τομέα τους.
Συγκεκριμένα, ο Στέφανος και ο Γεώργιος, αφού τελείωσαν το Γυμνάσιο της Σύρου, σπούδασαν στη Θεολογική και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αντίστοιχα, ενώ ο Γεώργιος συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, από όπου και έλαβε το διδακτορικό του στην Αρχαιολογία.
Ο Στέφανος Παγίδας – με το ιερατικό όνομα Νεόφυτος – όντας αρχιμανδρίτης της ελληνικής κοινότητας στην Πετρούπολη της Ρωσίας, εξελέγη Μητροπολίτης Σπάρτης, όμως δεν αποδέχθηκε το αξίωμα για να μπορέσει να ολοκληρώσει τη συγγραφή της Ιστορίας της Ρώσικης Εκκλησίας.
Στους δυο σπουδαίους Φιλωτίτες αναφέρεται ο Γιάννης Ψυχάρης στο βιβλίο του με τίτλο «Στον ίσκιο του Πλατάνου».
Η πνευματική επίδραση των «Δυο Σοφών από το Φιλότι», όπως αποκαλεί τα δύο αδέλφια ο Αντώνης Κατσουρός (βλέπε ομότιτλο βιβλίο που εκδόθηκε το 1960) στους συγχωριανούς τους ήταν μεγάλη, ενώ οι απόγονοι της οικογένειας συνεχίζουν – ακόμα και σήμερα – να καυχώνται ότι «κατάγονται από τους Παγίδηδες».

Σκαλάκια από το Σιδηρουργείο στον Άγιο Αντρέα

Σκαλάκια από το Σιδηρουργείο στον Άγιο Αντρέα (συνέχεια)

Ο Μικρός ξεναγός στη διαδρομή από το Μπακάλικο στο Κουρείο

Στου Φασολά έχουν συντηρηθεί και είναι επισκέψιμα :

α. Το Παλιό Σιδηρουργείο

Το Σιδηρουργείο «του Γιώργου τ’ Αντώνη», όπως το αποκαλούν οι τρεις τελευταίες γενιές Φιλοτιτών, ιδρύθηκε από τον πάππο του «Γιώργου», Αντώνη Παγίδα (το προσφυγόπουλο από την καταστροφή της Χίου).
Έμαθε την τέχνη του Σιδηρουργού στον τόπο που την έμαθε και ο Ήφαιστος, αφού – κατά τον μύθο – δάσκαλος του Ήφαιστου ήταν ο Ναξιώτης Κηδαλίων.
Το Σιδηρουργείο αυτό έθρεψε – μέχρι και το 1983 – τις τέσσερις επόμενες γενιές της οικογένειας, προμηθεύοντας με εργαλεία τους τεχνίτες, σχεδόν κάθε επαγγέλματος, αλλά και ένα μεγάλο μέρος του οικιακού εξοπλισμού όχι μόνο των κατοίκων του Φιλοτιού, αλλά και των γύρω νησιών. Απόδειξη για το τελευταίο, το τεφτέρι με τα ”βερεσέδια» του προ-τελευταίου ιδιοκτήτη του «Γιώργου τ’ Αντώνη».
Από τα παιδιά της οικογένειας, αυτός που παρέλαβε τη σκυτάλη της επαγγελματικής παράδοσης ήταν ο Δημήτρης (Δημητράκης τ’ Αντώνη), πάππος του «Γιώργου τ’ Αντώνη».

β. Το παλιό Ξυλουργείο

γ. Ραφείο

δ. Κουρείο

ε. Μπακάλικο

Στο Μπακάλικο «του Σμίλη» έχει αναδιαταχθεί έτσι ώστε να λειτουργεί και ως Μουσείο, αφού σε αυτό εκτίθενται παλιές συσκευασίες προϊόντων και αυτούσια προϊόντα εποχής.
Μεταξύ αυτών θα δείτε τα πρώτα αθλητικά παπούτσια (ΕΛΒΙΕΛΑ, ΑΛΥΣΙΔΑ, ΚΑΙΣΑΡΗ), τα φαρμακευτικά προϊόντα ΧΡΩΠΕΙ κ.ά., την πρώτη ΧΛΩΡΙΝΗ, Πυτιές ΒΛΑΧΑΣ για τυροκόμηση, το Stand με τα μπισκότα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, συσκευασίες Ναξιακών βιοτεχνιών (μαρμελάδες ΑΦΩΝ ΛΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, σαπούνια ΧΑΡΙΛΑΟΣ-ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, ξύλινα κιβώτια για ΓΑΛΑ ΒΛΑΧΑΣ κ.ά. πολλά.

Ξεχωριστό μεταξύ των εκτιθέμενων προϊόντων είναι το «σαπούνι με Νόμπελ» (!) της οικογενειακής επιχείρησης του Οδυσσέα Ελύτη («ΑΛΕΠΟΥΔΕΛΗΣ»).

στ. Εργαστήρι Παραδοσιακών Οργάνων και Μικρών Τεχνουργημάτων

Πάνω και σε μικρή απόσταση από τον Φασολά βρίσκεται το μικρό, αλλά πλούσιο σε παραδοσιακά προϊόντα χειροτεχνίας, Εργαστήρι του Νίκου Μουστάκη.
Στο Εργαστήρι μπορείτε να θαυμάσετε και να αγοράσετε χειροποίητα τεχνουργήματα, όπως τσαμπούνες, τουμπάκια, κοκκάλινα μαχαιροπήρουνα, κουδούνια και μικροκαλλιτεχνήματα, με πρώτη ύλη κόκκαλα και δέρματα ζώων.