Παναγία η Φιλοτίτισα
Ως γνωστό επί τουρκοκρατίας δεν απαγορευόταν η ανέγερση εκκλησιών. Το θέμα ρυθμιζόταν από τις πρώτες μέρες της κατάκτησης. Έτσι, με βάση βεράτι που εξέδωσε ο Μωάμεθ ο Κατακτητής, το μόνο που απαγορευόταν σχετικά ήταν η κατασκευή καμπανοστασίου, όπως και το «κτύπημα» της καμπάνας.
Με την Παναγία του Φιλοτιού όμως έγινε κάτι ανεπανάληπτο, η άδεια ανέγερσης της εκκλησίας –κόντρα στο βεράτι του Μωάμεθ– φέρει την υπογραφή του ίδιου του σουλτάνου, αλλά και τη δυνατότητα να κτιστεί καμπαναριό.
Πώς όμως έφτασε να συμβεί κάτι τέτοιο;
Η ιστορία ξεκινά γύρω στο 1690, την ημέρα του αγίου Γεωργίου, όταν στην περιοχή του Καλαντού είχε ξεσπάσει μια μεγάλη θαλασσοταραχή και τα κύματα απειλούσαν να καταστρέψουν ένα καράβι που πάλευε μαζί τους με κίνδυνο να συντριβεί πάνω στα βράχια, πράγμα που τελικά δεν απέφυγε.
Την πάλη του καραβιού με τα κύματα παρατηρούσε από την ξηρά, αδυνατώντας να επέμβει, κάποιος βοσκός από το Φιλότι που ονομαζόταν Γεώργιος Ψαρράς ή Λούμπας.
Το καράβι ήταν τούρκικο και από το ναυάγιο διασώθηκαν μόνο δέκα άτομα, μεταξύ των οποίων ένα 12χρονο αγόρι. Όταν οι ενήλικες ναυαγοί αναχώρησαν, ο Λούμπας ζήτησε και πέτυχε να κρατήσει τον μικρό μέχρι να συνέλθει πλήρως από την κακουχία.
Την επομένη πήγε το παιδί στο Φιλότι για να μπορεί να το περιποιηθεί καλύτερα η γυναίκα του. Στις αντιρρήσεις της, που σχετίζονταν με την τουρκική καταγωγή του παιδιού, ο Λούμπας απαντούσε «κάμε το καλό και ρίξτο στο γυαλό».
Το παιδί έμαθε ελληνικά και βαπτίστηκε Γεώργιος, σε ανάμνηση της ημέρας του ναυαγίου.
Κάποια μέρα έφτασε στο Φιλότι ο βοεβόδας της Νάξου σε αναζήτηση του μικρού ναυαγού Γεωργίου – Χουσεϊν, μετά από σχετική εντολή που έλαβε από την Πόλη.
Το 1710 οι Δημογέροντες του Φιλοτιού, μεταξύ των οποίων και ο Λούμπας, αποφάσισαν να κτίσουν μια μεγαλύτερη εκκλησία γιατί οι ανάγκες του χωριού είχαν αυξηθεί.
Το σημείο που αποφάσισαν να την ανεγείρουν ήταν το Λαχαναριό που ήταν στη μέση του χωριού, όμως το σημείο αυτό ανήκε στον Φεουδάρχη Μπαρότσι, ο οποίος αρνιόταν να παραχωρήσει τον χώρο.
Πλατεία του Λαχαναριού
Έτσι, οι Φιλοτίτες με πρωταγωνιστή τον Λούμπα, αποφάσισαν να δράσουν μόνοι τους και ξεκίνησαν την ανέγερση του ναού. Ο Φεουδάρχης κατέφυγε στον βοεβόδα, αλλά εκείνος δεν τον δικαίωσε.
Η υπόθεση κατέληξε σε δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης, όπου – κατά φοβερή σύμπτωση – τον Λούμπα βρέθηκε να δικάζει ο ψυχογυιός του Χουσεϊν-Γεώργιος.
Ο ένας αναγνώρισε τον άλλο και όπως ήταν φυσικό η δικαίωση του Λούμπα ήταν δεδομένη.
Ο Χουσεϊν-Γεώργιος φιλοξενήθηκε από τον δικαστή του για ένα μήνα και όταν έφυγε από την Πόλη είχε στα χέρια του και την εντολή :
• με τα φλουριά να κτίσει την εκκλησία με ένα μεγάλο καμπαναριό
• με το φιρμάνι να πάρει όση έκταση θελήσει
• με το κουμπούρι να βαρέσει κουμπουριές μόλις φτάσει στη Νάξο
• αν τον πειράξει ποτέ Τούρκος να του δείξει το φιρμάνι
Έτσι κτίστηκε ο μεγάλος ναός της Παναγίας που οι Φιλοτίτες καμαρώνουν μέχρι σήμερα.
Πάνω στο μαρμάρινο κωδωνοστάσι της εκκλησίας είναι σκαλισμένη η μορφή του Λούμπα και η φράση «κάνε το καλό και ρίχτο στον γιαλό».
Κατεβαίνοντας από την Εκκλησία στην πλατεία της Γέφυρας